❌شورش آبان ۹۸، خودانگیخته یا سازمان‌یافته؟❌
✍️بیست روز از شروع شورش آبان ۹۸ می‌گذرد. اعتراض به موج جدید گرانی‌ها با اعلام سه برابر شدن قیمت بنزین از جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸ آغاز شد، از شنبه ۲۵ آبان (با شروع هفته کاری و ورود جمعیت به خیابان‌ها) به آشوب در بسیاری از مناطق کشور انجامید و بطور گسترده تا پایان دوشنبه ۲۷ آبان تداوم یافت.
✍️این یادداشت حاصل تلاش بیست روزه‌ام است برای شناخت شورش آبان ۹۸ بر اساس پیگیری اخبار رسمی و غیررسمی و توئیت‌ها و سایر گزارش‌های منتشرشده، مصاحبه با افراد قابل اعتماد که شاهد عینی حوادث بودند و افراد مطلعی که به صحت داده‌هایشان اعتماد دارم.
✍️در مطالعات اجتماعی- امنیتی، شورش‌ها را بطور کلی به دو دسته «خودانگیخته» Spontaneous Riots (SR) و «سازمان‌یافته» Organized Riots (OR) تقسیم می‌کنند.
انواع دیگری وجود دارد که ترکیبی از این دو مدل کلی است. آشوب‌های آبان ۹۸ را باید از نوع شورش خودانگیخته (خودجوش، خودبخودی) ارزیابی کرد با ملاحظاتی که خواهم گفت.
✍️شورش خودانگیخته بدان معنا نیست که هماره خودبخود مشتعل می‌شود. ضربات و تحریکات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و قومی و غیره می‌تواند در بستر آماده نقش جرقه را ایفا کند و به اشتعال شورش بینجامد.
شورش آبان ۹۸ از این نوع بود یعنی بستر اجتماعی و اقتصادی مهیا شد و «شوک بنزین» نقش جرقه را ایفا کرد.
✍️در شورش آبان ۹۸ نقش نسل نوجوان و جوان «دهه هشتادی» (متولدین دهه ۱۳۸۰ یعنی جوانان و نوجوانان هیجده ساله به پائین) در مناطق حاشیه‌نشین چشمگیر بود.
✍️این رفتار نسل جوان دهه هشتادی علل مختلف دارد که مهم‌ترین آن تأثیر فضای مجازی به ویژه از طریق گوشی‌های هوشمند (اسمارت فون) است که تعداد آن در ایران حدود ۵۰ میلیون دستگاه گزارش شده است.
✍️این تصور که نسل دهه هشتادی بطور عام دارای سبک زندگی خاص خود است، بیگانه با سیاست است، و به این دلیل به شورش و خرابکاری دست نمی‌زند، نادرست است. در فضای جمعی روحیه فرد به شدت دگرگون می‌شود و نوجوانی خجالتی و گوشه‌گیر به ناگاه به فردی پرخاشگر و مهاجم تبدیل می‌شود.
✍️بعلاوه، در هر منطقه بر اساس پیشینه فرهنگی رفتار نوجوانان و جوانان متفاوت است. در آن محلات حاشیه‌ای شیراز که در آشوب‌های آبان ۹۸ نقش چشمگیر داشتند، بافت فرهنگی عشایری و روستایی تعیین‌کننده است. رفتار اینگونه نوجوانان مشابه با رفتار همسالان شهرنشین تهرانی یا حتی نوجوانان مرفه دهه هشتادی شهر شیراز نیست. در مناطقی مانند کرج، به ویژه در مهاجرین دارای پیشینه عشایری، فرهنگی مشابه دیده می‌شود. از این منظر نمونه ماهشهر قابل مطالعه است.
✍️از سوی دیگر، همزمانی شورش آبان ۹۸ با آشوب‌های عراق و لبنان قابل تأمل است. تحلیل‌گری که از بیرون و کلان می‌نگرد نمی‌تواند همزمانی این آشوب‌های منطقه‌ای را نادیده بگیرد و آن را به سناریوی از پیش طراحی شده علیه ایران منتسب نکند.
✍️برای تبیین نقش «مهندسی» در بروز حوادث اخیر ایران باید سه گروه از شرکت‌کنندگان در آشوب‌ها را تفکیک کرد:
نیروهای سازمان‌یافته، اشرار، مردم معترض.
✍️نمی‌توان گفت همه جا خرابکاری‌ها از یک جنس بود یعنی یک مورد را به سراسر ایران تعمیم داد و ادعا کرد که در حدود ۵۰۰ نقطه کشور آشوب طبق همان یک نمونه بوده است.
✍️نیروهای سازمان‌یافته بدان معناست که افراد و تیم‌هایی از قبل آمادگی داشتند، از تأثیر اعلام ناگهانی گرانی بنزین (شوک بنزین) بر مردم مطلع بودند و در مناطقی آشوب‌ها را شروع کردند یا به آن دامن زدند. این موارد باید مستند باشد. اعتباری برای ادعاهایی قائل نیستم که بر اساس چند مورد دستگیری احتمالی افرادی در خیابان که سابقه همراهی با فلان جریان سیاسی دهه‌های گذشته را دارند کل ماجرا را مثلاً به «منافقین» منتسب می‌کنند. طبیعی است در آشوبی که هزاران نفر در آن شرکت داشتند افرادی با سوابق فعالیت سیاسی شخصی یا خانوادگی حضور داشته باشند. و بدیهی است که در مناطق مرزی تجزیه‌طلبان به آشوب‌ها بپیوندند و به آن دامن زنند. این امر در مورد اشرار نیز صادق است که فرصت را مغتنم دانستند و در برخی مناطق نقش‌آفرینی کردند.
✍️اگر بپذیریم که نیروهای سازمان‌یافته در شروع و دامن زدن به آشوب‌ها، حداقل در برخی مناطق، مؤثر بودند طبعاً باید بپذیریم که این نیروها از پیش آمادگی داشتند، از حفاظت بسیار بالا برخوردار بودند (به نحوی که از گزند دستگاه‌های اطلاعاتی در امان باشند) و با شروع بحران بلافاصله مأموریت خود را آغاز کردند.
عبدالله شهبازی
@najva_net